Maxay barataa cilmiga anthropology? Waxaa jira waaxyo aqooneed oo kala duwan oo qofka bini'aadamka ah loo soo bandhigo mawduuc ahaan iyo, sidoo kale, shay ahaan. Cilmi-nafsiga ayaa tusaale u ah tan. Cutubyo bixiya macluumaad kor u qaadaya fahamka iyo aqoonta qofka, dabeecadooda iyo la-qabsiga bulshada. Jiritaanka bini'aadamku wuxuu xooga saari karaa arrimo kala duwan sida dhaqanka, xiriirka dadka dhexdooda, caadooyinka ama farshaxanka. Xaqiiqda dhabta ah ee bini'aadamku waxay kasbataa aragtiyo kala duwan marka loo eego aragtida dhaqan-bulsheed.
Taariikh nololeedka shakhsi ahaaneed ee bini'aadamka gaarka ah oo aan la soo celin karin waxaa lagu qaabeeyey deegaan kaas oo caadooyinka, qiyamka iyo caadooyinka ay joogaan. Duruufaha macnaha guud ma go'aamiyaan xorriyadda gudaha ee mawduuca. Laakiin waxay qayb ka yihiin taariikh nololeedkiisa. Anthropology waxay si dhow ugu xidhan tahay falsafada. Kartida la yaabka iyo wax-barashada ayaa fure u ah in la eego xaqiiqada marka loo eego kuwa kala duwan. Waxa loo arko in ay tahay maalin kasta marka laga eego aragtida shakhsi ahaaneed, si guud uma sifeeyo xaqiiqada bani aadamka iyo duruufahooda.
Falanqaynta dadka, bulshada iyo dhaqanka
Fahamka ficilada iyo habka uu u dhaqmo bini'aadamka maaha kaliya inay qiimeeyaan xoriyadda shakhsi ahaaneed, laakiin sidoo kale waxay tilmaamaysaa macnaha guud. Sababahaas oo dhan dartood, cilmi-nafsiga cilmi-nafsiga (anthropology) kuma koobna oo kaliya in uu iftiimiyo nuxurka shakhsiga qofka. Laakin Cilmi baaristu waxay sidoo kale bixisaa jawaabo ku saabsan kooxaha bulshada ee kala duwan iyo astaamahooda.
Waxaa jira nuucyo kala duwan oo macne u gaar ah ka helaya koox ama dhaqan. Tusaale ahaan, cibaado iyo calaamado. La xiriirida deegaanka waxay dhiirigelisaa waayo-aragnimada, barashada iyo isku-dhafka fikradaha. Tibaaxaha dhaqanka ayaa sidoo kale loo gudbiyaa jiilba jiil sida ku cad doorka dhaqanka afka ama la socodka qoyska.
Iyada oo loo marayo cilmi-nafsiga bulshada waxaa suurtagal ah in la ilaaliyo horumarka aadanaha taariikhda oo dhan. Sidan, cilmi-baaristu waxay sidoo kale xoogga saaraysaa aqoonsiga kala duwanaanshaha iyo dhinacyada lagu hayo xaalado kala duwan. Dhaqanku wuxuu kaloo la xiriira qaab nololeedka, caqiidada, qiyamka, qaababka xiriirka bulshada iyo isgaarsiinta.
Ahmiyada cilmi-nafsiga ee bulshada maanta
Isbeddellada bulshadu waxay sidoo kale saameeyaan bini'aadamka. Wax ka muuqda macnaha guud ee masiibada taasoo keentay in la barto caadooyin cusub oo si fiican loogu daray qaab nololeedka. Iyo, dhanka kale, geeddi-socodka la qabsiga isbeddelka ayaa sidoo kale ka tagay hab-nololeedka si wanaagsan loo aasaasay. Qaababka xiriirka bulshada iyo habka loo arko la kulanka dadka kale ayaa isbeddelay. Haddaba, Cilmi-nafsigu waa edbin ka ciyaara door aad u muhiim ah maanta.
Dhanka kale, xaqiiqada dhabta ah ee bini'aadamku maaha mid loo qaabeeyey meel dibadda ah, laakiin sidoo kale waxaa weheliya qaninimada adduunka gudaha. Fikirka, dareenka, dareenka iyo caqligu waa qayb ka mid ah dabeecadda aadanaha. Dhammaan maaddooyinka la sheegay waxay saameeyaan nolol maalmeedka iyo go'aan qaadashada.
Qof kastaa wuxuu leeyahay nuxur gaar ah sababtoo ah waa mid gaar ah oo aan dib loo soo celin karin. Laakiin, markeeda, waxay la wadaagtaa astaamo ay wadaagaan kooxda ay ka tirsan tahay iyo bani-aadmiga kale. The fahamka anthropological dabeecadda aadamuhu waxa ay bixisaa macluumaad sahlaya is-aqoonsiga iyo is-fahamka.
Sidaa darteed, bulshooyinka kala duwani waxay muujinayaan kala duwanaanshaha jira. Ma jeclaan lahayd inaad noqoto cilmi-nafsi yaqaan? Waa mid ka mid ah xirfadaha maanta muhiimka ah.